ตามรอย “ประชาธิปไตย” ต่างประเทศ กับประวัติศาสตร์เรื่องรัฐธรรมนูญที่หลายคนไม่เคยรู้

อย่างที่ทุกคนทราบกันดีว่า วันรัฐธรรมนูญของไทยนั้นคือ วันที่ 10 ธันวาคม ของทุกปี ซึ่งหากนับเวลาย้อนกลับไปเมื่อ ปี พ.ศ. 2475 จวบจนปัจจุบัน ประเทศไทยมีประชาธิปไตยมามากกว่า 86 ปีแล้ว ซึ่งก็มีเรื่องราวและอุปสรรค์การฝ่าฟันของประชาชนชาวไทยกว่าจะได้มาซึ่งสิทธิและเสรีภาพ แต่ก็ใช่ว่าประเทศไทยของเราจะเป็นประเทศเดียวเท่านั้นที่มีเรื่องราวการฝ่าฟันประชาธิปไตยที่สมบุกสมบัน วันนี้ Shopee Thailand ขอพาคุณมารู้จักกับ รัฐธรรมนูญ และ เรื่องราวความเป็นมาของประชาธิปไตยในต่างประเทศกัน 

รัฐธรรมนูญ คืออะไร

รัฐธรรมนูญ เป็นกฎหมายพื้นฐานและสูงสุดหรือชุดกฎหมายที่กำหนดกรอบการกำกับดูแลหน่วยงานทางการเมือง เช่น ประเทศหรือรัฐ โดยสรุปโครงสร้างของรัฐบาล กำหนดอำนาจและความรับผิดชอบของสถาบันและเจ้าหน้าที่ต่างๆ และมักประกอบด้วยกฎหมายสิทธิหรือบทบัญญัติที่คล้ายกันเพื่อปกป้องสิทธิและเสรีภาพของบุคคล

รัฐธรรมนูญอาจมีรูปแบบต่างๆ มากมาย ทั้งที่เป็นลายลักษณ์อักษรหรือไม่ได้เขียน ประมวลกฎหมายหรือไม่ประมวลผล รัฐธรรมนูญที่เป็นลายลักษณ์อักษรเป็นเอกสารที่เป็นทางการซึ่งโดยปกติจะมีการร่างและรับรอง ณ เวลาใดเวลาหนึ่ง ในทางกลับกัน รัฐธรรมนูญที่ไม่ได้เขียนไว้เป็นลายลักษณ์อักษร อาศัยเอกสารทางประวัติศาสตร์ กฎเกณฑ์ และอนุสัญญาเพื่อกำหนดหลักการพื้นฐานของการกำกับดูแล

รัฐธรรมนูญทำหน้าที่เป็นรากฐานสำหรับระบบกฎหมายและการเมืองของประเทศ โดยให้หลักการพื้นฐานที่เป็นแนวทางในการดำเนินงาน มีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างระบบการตรวจสอบและถ่วงดุล เพื่อให้มั่นใจว่าไม่มีบุคคลหรือสาขาใดของรัฐบาลที่มีอำนาจมากเกินไป และสิทธิของพลเมืองได้รับการคุ้มครอง รัฐธรรมนูญสามารถแก้ไขหรือแก้ไขผ่านกระบวนการทางกฎหมายที่จัดตั้งขึ้นเพื่อสะท้อนการเปลี่ยนแปลงในสังคม ค่านิยม และการปกครอง

---

ประชาธิปไตย แปลว่าอะไร

ประชาธิปไตย เป็นรูปแบบหนึ่งของรัฐบาลซึ่งอำนาจในการปกครองตกเป็นของประชาชน ในระบอบประชาธิปไตย พลเมืองมีสิทธิที่จะมีส่วนร่วมในกระบวนการตัดสินใจที่ส่งผลกระทบต่อชีวิตของตน ไม่ว่าจะโดยตรงหรือผ่านตัวแทนที่ได้รับเลือก หลักการสำคัญของประชาธิปไตย ได้แก่ ความเท่าเทียมกันทางการเมือง อำนาจอธิปไตยของประชาชน และการคุ้มครองสิทธิส่วนบุคคล

ประชาธิปไตย มีสองประเภทหลักๆ คือ

1. ประชาธิปไตยทางตรง

ในระบอบประชาธิปไตยทางตรง พลเมืองมีส่วนร่วมโดยตรงในกระบวนการตัดสินใจ ซึ่งมักเกี่ยวข้องกับการลงประชามติหรือการประชุมศาลากลางเป็นประจำ ซึ่งประชาชนสามารถลงคะแนนเสียงในเรื่องกฎหมายและนโยบายได้ ประชาธิปไตยทางตรงนั้นใช้ได้จริงในชุมชนขนาดเล็ก แต่การนำไปปฏิบัติในวงกว้างอาจเป็นเรื่องที่ท้าทาย

2. ประชาธิปไตยแบบผู้แทน

ในระบอบประชาธิปไตยแบบตัวแทน พลเมืองจะเลือกผู้แทนเพื่อตัดสินใจแทนตนเอง ผู้แทนเหล่านี้ ซึ่งโดยทั่วไปจัดตั้งขึ้นในหน่วยงานนิติบัญญัติ จะต้องรับผิดชอบต่อผู้มีสิทธิเลือกตั้งและได้รับการคาดหวังให้ดำเนินการเพื่อผลประโยชน์สูงสุดของประชาชน ประชาธิปไตยแบบผู้แทนมีความเป็นไปได้มากกว่าในสังคมขนาดใหญ่

---

ลักษณะสำคัญของระบบประชาธิปไตย

ลักษณะสำคัญของระบบประชาธิปไตย ได้แก่

• การเลือกตั้งที่เสรีและยุติธรรม: การเลือกตั้งปกติเปิดโอกาสให้ประชาชนสามารถเลือกผู้แทนของตนได้ การเลือกตั้งเหล่านี้ควรดำเนินการอย่างยุติธรรม โดยให้โอกาสที่เท่าเทียมกันสำหรับพรรคการเมืองหรือผู้สมัครรับเลือกตั้งทุกคน
• หลักนิติธรรม: ระบบประชาธิปไตยตั้งอยู่บนหลักนิติธรรม ซึ่งหมายความว่ากฎหมายบังคับใช้อย่างเท่าเทียมกันกับบุคคลทุกคน และการดำเนินการของรัฐบาลจะต้องได้รับการตรวจสอบทางกฎหมาย
• การคุ้มครองสิทธิส่วนบุคคล: ระบอบประชาธิปไตยเน้นการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพส่วนบุคคล รัฐธรรมนูญมักมีร่างพระราชบัญญัติสิทธิเพื่อปกป้องเสรีภาพขั้นพื้นฐาน
• พหุนิยม: สังคมประชาธิปไตยตระหนักและเคารพความหลากหลาย ทำให้เกิดการดำรงอยู่ของพรรคการเมือง ความคิดเห็น และกลุ่มผลประโยชน์หลายกลุ่ม
• ความรับผิดชอบและความโปร่งใส: เจ้าหน้าที่ที่ได้รับการเลือกตั้งต้องรับผิดชอบต่อประชาชน และกระบวนการของรัฐบาลมีความโปร่งใส ประชาชนมีสิทธิเข้าถึงข้อมูลเกี่ยวกับกิจกรรมของรัฐบาล

ประชาธิปไตยมีอยู่ในรูปแบบต่างๆ ทั่วโลก และการนำไปปฏิบัติอาจแตกต่างกันไป หลายๆ คนถือเป็นช่องทางหนึ่งที่รับประกันการมีส่วนร่วมของพลเมืองในการตัดสินใจ ส่งเสริมเสถียรภาพทางการเมือง และปกป้องเสรีภาพส่วนบุคคล

Credit : Unsplash

---

ญี่ปุ่น แดนอาทิตย์อุทัยจากโชกุนสู่ประชาธิปไตย

ประเทศแรกที่เราหยิบมาเล่านั้นไม่ใกล้และไม่ไกลจากประเทศเราสักเท่าไหร่ และยังมีระบอบการปกครองที่ยังมีพระมหากษัตริย์ และใช้ประชาธิปไตยภายใต้ฐธรรมนูญใกล้เคียงกับประเทศไทย นั่นก็คือ ดินแดนแห่งฟูจิ “ประเทศญี่ปุ่น” นั่นเอง     

แต่เดิมญี่ปุ่นได้รับอิทธิพลทั้งวัฒนธรรม ภาษา รวมถึงรูปแบบการปกครองมาจากประเทศจีน โดยมีการปกครองในรูปแบบทหาร หรือที่เรารู้จักกันในชื่อ “โชกุน” หลังจากการพ่ายแพ้ในสงครามโลกครั้งที่ 2 ทำให้มีมติเห็นชอบรัฐธรรมนูญใน วันที่ 3 พฤษภาคม ปี พ.ศ. 2490 และใช้ระบอบประชาธิปประไตยตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา เป็ฯปีที่ประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันของญี่ปุ่นหรือที่เรียกว่า “รัฐธรรมนูญหลังสงคราม” หรือ “รัฐธรรมนูญของญี่ปุ่น” รัฐธรรมนูญดังกล่าวกำหนดให้ญี่ปุ่นเป็นสถาบันที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขตามรัฐธรรมนูญโดยมีรัฐบาลรัฐสภา รับประกันสิทธิและเสรีภาพขั้นพื้นฐานแก่พลเมืองของตน

ญี่ปุ่นมีสภานิติบัญญัติสองสภาที่เรียกว่าสภาไดเอทแห่งชาติ ซึ่งประกอบด้วยสภาผู้แทนราษฎร (สภาผู้แทนราษฎร) และสภาผู้แทนราษฎร (สภาสูง) สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรได้รับเลือกจากสาธารณชน ในขณะที่สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรได้รับเลือกจากประชาชนบางส่วนและได้รับการแต่งตั้งบางส่วน ประมุขแห่งรัฐคือจักรพรรดิแห่งญี่ปุ่น ซึ่งมีบทบาทเชิงสัญลักษณ์และเป็นพิธีการโดยไม่มีอำนาจปกครอง หัวหน้ารัฐบาลคือนายกรัฐมนตรีซึ่งเป็นผู้นำพรรคเสียงข้างมากในสภาผู้แทนราษฎร นายกรัฐมนตรีได้รับการแต่งตั้งจากจักรพรรดิและมีหน้าที่รับผิดชอบในการบริหารรัฐบาล

Credit : Unsplash

---

สหราชอาณาจักรอังกฤษ ต้นแบบการปกครองกษัตริย์ภายใต้กฏหมาย

มาต่อกันที่ประเทศต้นแบบของประชาธิปไตย อย่าง “สหราชอาณาจักรอังกฤษ” ที่หลายคนยังไม่รู้ว่า ความจริงแล้ว จวบจนปัจจุบันประเทศอังกฤษนั้นก็ยังไม่มีรัฐธรรมนูญเป็นของตัวเอง เพราะแต่เดิมอังกฤษมีการปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ โดยมีคณะรัฐมนตรีเป็นที่ปรึกษาในการดูแลหรือกำหนดนโยบายต่าง ๆ ควบคู่กับกษัตริย์ จนกระทั่ง ในสมัยของพระเจ้าจอห์นที่มีการเรียกเก็บภาษีมากขึ้น จนประชาชนเกิดการต่อต้านและการเรียกร้องสิทธิ์ขึ้น จนเกิดเป็น “บทบัญญัติแมคนาคาร์ตา” ในปี ค.ศ. 1215 ที่ถือได้ว่าเป็นจุดเริ่มต้นของระบอบประชาธิปไตยของอังกฤษที่ทำให้เกิดการบัญญัติข้อบังคับและการเรียกร้องสิทธิของประชาชนในส่วนอื่น ๆ ตามมา

ในปี ค.ศ. 1688  เจ้าชายวิลเลี่ยมได้นำกองทัพเรือบุกยึดอังกฤษและโค้นล่มราชบังลังก์ของ สมเด็จพระเจ้าเจมส์ที่ 2 ซึ่งการปฏิวัติครั้งนี้ ถือเป็นจุดสิ้นสุดของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ในอังกฤษ ทำให้กษัตริย์อยู่ภายใต้อำนาจของกฏหมายและกลายเป็นรัฐที่ปกครองโดยประชาธิปไตยอย่างแท้จริง ถึงแม้ว่าจะไม่มีรัฐธรรมนูญเป็นกฏหมายสูงสุดเหมือนอย่างประเทศอื่น ๆ แต่ก็ถือเป็นอีกหนึ่งประเทศที่เป็นต้นแบบการปกครองให้กับอีกหลาย ๆ ประเทศทั่วโลก

Credit : Unsplash

---

สหรัฐอเมริกา ดินแดนแห่ง ประชาธิปไตย สิทธิ และ เสรีภาพ

เมื่อพูดถึง ประชาธิปประไตย สิทธิ และ เสรีภาพ จะไม่พูดถึง “ประเทศสหรัฐอเมริกา” ก็คงจะไม่ได้ เพราะหลายประเทศยกให้เป็นประเทศต้นแบบของการมีอิสรภาพ ไม่ว่าจะเป็น การไม่แบ่งแยกชนชั้น เชื้อชาติ หรือ เพศสภาพ

ซึ่งแต่เดิมสหรัฐอเมริกานั้นตกอยู่ภายใต้การปกครองของยุโรปจนถึงช่วงอาณานิคมตอนปลายที่เกิดการแบ่งแยกอาณานิคมกันเป็นหลายฝั่ง จนกลายเป็นสงครามที่เรารู้จักกันในชื่อ สงครามไซลีเซีย หรือ สงครามเจ็ดปี (Seven Year’s War) ที่เกิดขึ้นในช่วง ปีค.ศ. 1756-1763 ซึ่งสงครามครั้งนี้นำไปสู่การปฏิวัติอเมริกาในปี ค.ศ. 1775 และในปี ค.ศ. 1776 อเมริกาก็สามารถประกาศอิสระภาพอาณานิคมต่อจักรวรรดิอาณานิคมยุโรปได้สำเร็จ เกิดการลงมติรับรัฐธรรมนูญต่อมาในปี ค.ศ. 1788

แต่ถึงแม้ว่าอเมริกาจะมีรัฐธรรมนูญของประเทศแล้วก็ยังต้องเจอกันสถานการณ์ต่าง ๆ อีกมากมาย ไม่ว่าจะเป็น สงครามกลางเมือง การปฏิวัติอุตสาหกรรม สงครามโลกครั้งที่ 1 และ 2 หรือจะเป็นสงครามเย็นที่ทำให้ประเทศสหรัฐอเมริกากลายเป็นประเทศที่มีการพัฒนาสูงทั้งในด้านของเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง

Credit : Unsplash

---

ฝรั่งเศส ได้ประชาธิปไตยมาผ่านการต่อสู้อันยิ่งใหญ่

ประวัติศาสตร์ประชาธิปไตยในฝรั่งเศสมีความซับซ้อนและมีการเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญตลอดหลายศตวรรษที่ผ่านมา ต่อไปนี้เป็นภาพรวมโดยย่อของช่วงเวลาสำคัญในประวัติศาสตร์ประชาธิปไตยในฝรั่งเศส

1. การปฏิวัติฝรั่งเศส (พ.ศ. 2332-2342): การปฏิวัติฝรั่งเศสเป็นช่วงเวลาสำคัญในประวัติศาสตร์ฝรั่งเศสและมีผลกระทบอย่างลึกซึ้งต่อการพัฒนาแนวคิดประชาธิปไตย การปฏิวัติเริ่มต้นด้วยความไม่พอใจอย่างกว้างขวางต่อความไม่เท่าเทียมกันทางสังคม การทุจริตทางการเมือง และความยากลำบากทางเศรษฐกิจ ในปี พ.ศ. 2332 ได้มีการจัดตั้งรัฐสภาขึ้น และได้มีการนำปฏิญญาว่าด้วยสิทธิของมนุษย์และพลเมืองมาใช้ โดยเน้นหลักการของเสรีภาพ ความเสมอภาค และภราดรภาพ นักปฏิวัติมีเป้าหมายที่จะสร้างสาธารณรัฐประชาธิปไตยซึ่งนำไปสู่การโค่นล้มสถาบันกษัตริย์ อย่างไรก็ตาม ช่วงเวลาดังกล่าวเต็มไปด้วยความขัดแย้งภายใน การเปลี่ยนแปลงที่รุนแรง และการเพิ่มขึ้นของบุคคลสำคัญอย่าง Maximilien Robespierre ในที่สุดการปฏิวัติก็เปิดทางให้กับการปกครองของนโปเลียน โบนาปาร์ต
2. ระบอบกษัตริย์เดือนกรกฎาคม (ค.ศ. 1830-1848): หลังจากการฟื้นฟูบูร์บงและรัชสมัยของพระเจ้าชาร์ลที่ 10 การปฏิวัติเดือนกรกฎาคม ค.ศ. 1830 ส่งผลให้มีการสถาปนาระบอบกษัตริย์เดือนกรกฎาคมขึ้นภายใต้กษัตริย์หลุยส์-ฟิลิปป์ แม้ว่าจะไม่ใช่ระบบประชาธิปไตยโดยสมบูรณ์ แต่ก็ถือเป็นการก้าวไปสู่ระบอบกษัตริย์ตามรัฐธรรมนูญโดยขยายสิทธิในการลงคะแนนเสียงให้กับชนชั้นกลางระดับสูง
3. สาธารณรัฐที่สอง (พ.ศ. 2391-2395): การปฏิวัติเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2391 นำไปสู่การสถาปนาสาธารณรัฐที่สอง ซึ่งเป็นรูปแบบการปกครองที่เป็นประชาธิปไตยมากขึ้น มีการแนะนำการอธิษฐานของชายสากล และหลุยส์-นโปเลียน โบนาปาร์ต (หลานชายของนโปเลียน โบนาปาร์ต) ได้รับเลือกเป็นประธานาธิบดี อย่างไรก็ตาม ในปี พ.ศ. 2394 พระเจ้าหลุยส์-นโปเลียนได้ก่อรัฐประหาร ยุบสภาแห่งชาติ และสถาปนาจักรวรรดิที่ 2 และยุติสาธารณรัฐที่ 2
4. สาธารณรัฐที่สาม (พ.ศ. 2413-2483): การล่มสลายของนโปเลียนที่ 3 ในปี พ.ศ. 2413 ส่งผลให้เกิดการประกาศสาธารณรัฐที่สาม ดำรงอยู่นานหลายทศวรรษ ทำให้เป็นระบอบการปกครองที่ยาวนานที่สุดในประวัติศาสตร์ฝรั่งเศส ในช่วงเวลานี้ ฝรั่งเศสประสบกับเสถียรภาพทางการเมือง การเติบโตทางเศรษฐกิจ และการพัฒนาสถาบันประชาธิปไตย อย่างไรก็ตาม ยังเผชิญกับความท้าทายต่างๆ เช่น กิจการเดรย์ฟัส เรื่องอื้อฉาวทางการเมือง และผลกระทบของสงครามโลกครั้งที่ 1
5. ฝรั่งเศสวิชีและสงครามโลกครั้งที่สอง (พ.ศ. 2483-2487): สาธารณรัฐที่สามสิ้นสุดลงด้วยการยึดครองฝรั่งเศสของเยอรมันในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง ระบอบการปกครองวิชีที่ทำงานร่วมกันซึ่งนำโดยจอมพล Philippe Pétain ปกครองในช่วงเวลานี้
6. หลังสงครามโลกครั้งที่สองและสาธารณรัฐที่ห้า (พ.ศ. 2487-ปัจจุบัน): การสิ้นสุดของสงครามโลกครั้งที่สองนำไปสู่การฟื้นฟูสาธารณรัฐ ในปี พ.ศ. 2501 ชาร์ลส เดอ โกลได้สถาปนาสาธารณรัฐที่ 5 ผ่านรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ โดยเน้นย้ำถึงตำแหน่งประธานาธิบดีที่เข้มแข็ง แม้ว่าสาธารณรัฐที่ 5 จะมีความมั่นคง แต่ก็ได้เห็นการถกเถียงเรื่องความสมดุลของอำนาจระหว่างประธานาธิบดีและสภานิติบัญญัติ

ตลอดประวัติศาสตร์ที่ผ่านมา ฝรั่งเศสมีประสบการณ์ความสัมพันธ์อันมีชีวิตชีวา หรือเรียกได้ว่าต่อสู้กันมาอย่างยาวนานและต่อเนื่องกับระบอบประชาธิปไตย โดยมีการเปลี่ยนแปลงระหว่างช่วงเวลาแห่งความร้อนแรงในการปฏิวัติ ระบอบกษัตริย์ตามรัฐธรรมนูญ สาธารณรัฐ และการปกครองแบบเผด็จการ ปัจจุบัน ฝรั่งเศสเป็นสาธารณรัฐประชาธิปไตยที่มีระบบหลายพรรคและมีประธานาธิบดีเป็นประมุข

---

เป็นอย่างไรกันบ้างสำหรับเรื่องราวการฝ่าฟันกว่าจะได้มาซึ่งประชาธิปประไตย เรื่องสิทธิและเสรีภาพนั้นไม่ใช่เรื่องไกลตัว และเป็นสิ่งที่เราควรจะต้องรู้จักและรักษาสิทธิของเราไว้ให้ดี

Credit: สถาบันปรีดี พนมยงค์